بررسی عملکرد سطوح عایق، نیمه‌عایق و طبیعی در فرایند بارش-‌‌رواناب ‏سامانه‌‌های سطوح آبگیر، مطالعه موردی: ایستگاه پژوهشی خرم‌آباد ارومیه

ایجاد پوشش گیاهی دائمی و دارای بازدهی اقتصادی از جمله روش‌های مهار فرسایش آبی در نقاط مختلف است. امروزه، ایجاد سامانه­‌های سطوح ‌آبگیر باران برای جمع‌آوری حجم کافی آب باران از طریق افزایش ضریب رواناب از سطح ‌آبگیر و همچنین، استفاده بهینه از بارش‌های کم حجم روزانه برای استقرار پوشش ‌گیاهی در اراضی رواج دارد. بر این اساس، با توجه به تغییرات ایجاد شده در اکوسیستم و محیط‌زیست عرصه‌های طبیعی که عمدتا ناشی از بهره‌برداری غیراصولی از منابع آب و خاک طی چند دهه گذشته است، لزوم بازنگری و بهینه‌سازی در سیستم‌های ذخیره نزولات آسمانی و ارائه تلفیقی از روش‌های مختلف را به‌­منظور کسب نتایج در احیائ و توسعه منابع طبیعی تجدید شونده‌، ضروری ساخته است. بنابراین، پژوهش حاضر با هدف معرفی روش مناسب مدیریت بهره‌برداری تلفیقی از سطوح عایق و نیمه‌عایق، در بهینه‌سازی کمی و کیفی تولید رواناب سامانه‌های سطوح‌ آبگیر برای توسعه باغات دیم در حوزه‌های آبخیز معرف مناطق خشک، نیمه‌خشک و نیمه‌مرطوب انجام شد. هدف این پژوهش، تحلیل و مدل نمودن میزان عمق رواناب استحصالی در سطوح آبگیر با تیمارهای مختلف، برای ارائه الگوی عمق رواناب قابل استحصال برای شرایط آب و هوایی نیمه‌خشک کشور به‌­طور نمونه استان آذربایجان‌ غربی است. محل انجام پروژه در فاصله 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر ارومیه و در ایستگاه خرم‌آباد است. در این ایستگاه، سطوح ‌آبگیر باران به ابعاد 5×6 متر مربع، با تیمارهای سطح عایق، نیمه‌عایق و طبیعی در چهار تکرار بر روی دامنه جنوبی و با شیب 12 الی 15 درصد احداث شد. مقادیر بارش روزانه و عمق رواناب حاصل از آن­‌ها برای یک دوره آماری چهارساله و به تعداد 100 واقعه بارندگی روزانه منجر به تولید رواناب، اندازه‌گیری شد. برای بررسی فراوانی بارش‌های روزانه بیشتر از صفر، یک، پنج و 10 میلی­‌متر در هر ماه از داده‌های 54ساله (2005-1951) ایستگاه هواشناسی سینوپتیک ارومیه به‌عنوان ایستگاه معرف شرایط اقلیمی نیمه‌خشک استفاده شد. نتایج نشان داد، بارش‌‌های روزانه بیشتر از یک و پنج میلی­‌متر در فصل رشد گیاه شامل ماه­‌های تیر، مرداد و شهریور به‌ترتیب دارای متوسط فراوانی یک‌بار در یک سال و یک‌بار در سه سال هستند. همچنین، حد آستانه بارندگی روزانه برای شروع رواناب به‌ترتیب برای سطوح‌ آبگیر عایق، نیمه‌عایق و طبیعی برابر 2.5، 3.5 و 4.4 میلی­‌متر و درصد ضریب تولید رواناب این سطوح به‌ترتیب برابر 41.17، 10.58 و 1.74 برای دوره زمانی فروردین الی آبان ماه است. لذا، استفاده از تیمار عایق برای ایجاد سطح آبگیر همراه با تعبیه سامانه ذخیره رواناب حاصل از ماه‌های پر‌باران مثل فروردین و اردیبهشت و سامانه توزیع آب ذخیره شده در ماه‌های پر نیاز آبی گیاه شامل تیر، مرداد و شهریور توصیه می‌شود.